Dit citaat geeft goed aan waarop de uitdrukking betrekking kan hebben: In eerste instantie het brood breken bij een gewone maaltijd. En verder - maar dat was een latere ontwikkeling - op het houden van het Avondmaal.
Aangezien Lukas de term enkele malen gebruikte in het boek Handelingen, kunnen we ons de vraag stellen in welke zin hij dat deed: In de eerste betekenis of in de latere?

Omdat die vraag niet klip en klaar beantwoord kan worden, doet men er o.i. goed aan om niet dogmatisch te zijn in de benadering van dit punt.

Het breken van het brood door Paulus vlak voor de schipbreuk te Malta, lijkt duidelijk en onomstreden: Gewoon voedsel tot zich nemen, zoals ook de context laat uitkomen (Hn 27:33-38). Maar niet altijd zijn de verslagen zo helder. Zoals het schriftdeel Handelingen 2:42-47.

Lukas geeft in deze perikoop het eerste van een drietal berichten over hoe het toeging in de eerste Joods-christelijke Gemeente te Jeruzalem…een korte karakterisering van dat wat volgens hem essentieel is geweest voor deze gemeente: de leer (didachè) van de apostelen, de gemeenschap (koinoonia), het breken van het brood (= de viering van het Avondmaal) en de gebeden…
Bij ‘het breken van het brood’ valt te denken aan de bij de Synoptici gangbare term voor de laatste Avondmaaltijd die Jezus met zijn discipelen heeft gehouden. Het kan hier zeker de betekenis hebben van het samen-vieren van de gemeenschap met de Heer via de tekenen van brood en wijn en met de verwachting van zijn Wederkomst. Mogelijk is ook, dat hier bedoeld wordt een met de laatste maaltijd van Jezus verbonden liefdemaaltijd (agapè-viering)

(J.T. Nielsen) 
 

De door Nielsen gepresenteerde uitleg komt ons aannemelijk voor, gelet ook op de manier waarop Lukas in vers 42 zijn woorden heeft gekozen. De Nieuwe Wereldvertaling luidt gedeeltelijk: En zij bleven zich toeleggen op het onderwijs…etc.
Nielsen zelf vertaalt: Zij hielden zich ijverig bezig …etc.
Letterlijk betekent de Griekse frase volgens The Kingdom Interlinear of the Greek Scriptures: They were persevering; Ned.: zij bleven volharden.
Terecht is door sommigen opgemerkt dat Lukas moeilijk bedoeld kan hebben dat de discipelen zich toelegden op, of zich ijverig bezig hielden met, of [NBG] bleven volharden bij het breken van het brood, wanneer het om het nuttigen van gewone maaltijden zou zijn gegaan.

Bovendien betreffen de overige drie genoemde elementen waardoor de aanbidding in die vroege periode werd gekenmerkt - het onderwijs der apostelen, de gemeenschap en de gebeden - zaken met een geestelijke inhoud. Voor de hand ligt dan om te veronderstellen dat (in deze context) ook 'het breken van het brood' geestelijk in betekenis moet zijn.
Een ander schriftdeel waar de kwestie aan de orde komt is Handelingen 20:7, 11. De WV78 versie leest:

 
Toen we op de eerste dag der week bijeengekomen waren voor het breken van het brood, voerde Paulus, die van plan was de volgende dag te vertrekken, tot diep in de nacht tot hen het woord…Hij ging weer naar boven, brak het brood, at ervan en na nog geruime tijd het woord gevoerd te hebben ging hij heen.

In dit Schriftdeel valt het op dat Lukas vermeldt dat het eigenlijke doel van de bijeenkomst niet de toespraak door Paulus was, maar 'het breken van het brood'. Maar nogmaals. dogmatisch hierin zijn is o.i. niet verantwoord. Binnen het WTG concludeert men echter dogmatisch dat de term brood breken voor Lukas maar één betekenis kon hebben, t.w. de joodse gewoonte brood te breken tijdens een letterlijke maaltijd.  Maar is dat zo? Wat hield de term voor Lukas zelf in toen hij het boek Handelingen samenstelde? Kunnen we dienaangaande iets te weten komen?

Broodbreken – De term

Voordat Lukas de Handelingen schreef, had hij zijn Evangelie voltooid. Dat moet geweest zijn vóór 60-61 AD. Algemeen wordt de periode 57-58 AD verondersteld, namelijk tijdens de twee jaar durende gevangenschap van Paulus te Cesarea.
Voordien had de apostel al de beide Korinthebrieven geschreven. De eerste brief aan de Korinthiërs wordt gewoonlijk gedateerd op ca. 55 AD. Waarom is deze informatie wellicht belangwekkend?
Welnu, van Lukas is bekend dat hij één van Paulus’ metgezellen was en een getrouwe medewerker. Trouwens toen hij zijn Evangelie schreef en vervolgens ook de Handelingen, verkeerde hij voortdurend in Paulus’ directe nabijheid, eerst tijdens diens gevangenschap te Cesarea en vervolgens ook te Rome. En dat is goed merkbaar in Lukas’ geschriften.

Neem bijvoorbeeld eens de manier in aanmerking waarop hij in Lukas 22:19-20 de instelling van het Avondmaal beschrijft. Men heeft vastgesteld dat die beschrijving verschilt van die van Mattheüs (26:26-28) en van Markus (14:22-24), maar wel sterk overeenkomt met die van Paulus volgens 1 Korinthiërs 11:23-25. Beide maken melding van het Nieuwe Verbond en beide ook verwijzen naar Jezus’ opdracht om dit te blijven doen als een gedachtenis aan hem; in Mattheüs en Markus ontbreken die kenmerken.
Nu laat Paulus in vers 23 weten dat hij de gang van zaken zoals hij die schildert, rechtstreeks "van de Heer [had] ontvangen". Vergelijk Galaten 1:11-12.

Wat betekent dat? Dat Lukas zijn Avondmaalbeschrijving van Paulus 'geleend' moet hebben. Maar ook dat Lukas vertrouwd was met de manier waarop Paulus zich theologisch uitliet.
En hoe sprak Paulus zelf over het Avondmaal, volgens hoofdstuk 10, vers 16? Daar gebruikte hij de uitdrukking het breken van het brood: Is niet het brood dat wij breken een deelhebben aan het lichaam van de Messias?

Het punt zal u ongetwijfeld duidelijk zijn. Wanneer Lukas met het ene op de hoogte was (11:23-25) en voor zichzelf herhaalde in zijn Evangelie, ligt het dan niet voor de hand dat hij ook met het andere (10:16) vertrouwd geweest moet zijn en die wijze van uitdrukken vervolgens ook weer zelf hanteerde in zijn nog te schrijven boek Handelingen? Voor ons vertegenwoordigt een en ander een niet onlogisch antwoord op de vraag wat de term voor Lukas persoonlijk inhield toen hij hem in de Handelingen gebruikte.

De perikoop Handelingen 2:42-47 bevat de eerste van drie beschrijvingen die Lukas geeft van de toestand binnen de vroege Gemeente. De andere twee zijn 4:32-37 en 5:12-16. We zouden ze rustpunten kunnen noemen terwijl Lukas bezig is zijn verslag verder te ontwikkelen. In zulke rustpunten pauzeert hij als het ware even om de gestage groei en de bereikte geestelijke toestand binnen de Gemeente te tekenen. Streng afgeronde taferelen zijn het overigens niet; zo wordt bijvoorbeeld de samenhang binnen de eerste beschrijving enigszins onderbroken door de verzen 43-45, want het is duidelijk dat vers 46 vooral aansluit bij vers 42.

Ook aan het schriftdeel 1 Korinthiërs 10:16-18 kunnen enkele interessante conclusies verbonden worden:

Is de gebedsbeker die wij zegenen niet gemeenschap met het bloed van  Christus? Is het brood dat wij breken niet gemeenschap met het lichaam van Christus? Immers, het is één brood; één lichaam zijn wij, hoe talrijk ook; wij  allen toch hebben deel aan hetzelfde brood. Ziet naar het aardse Israël. Hebben zij die van de offers eten niet deel  aan het altaar?

Wat hier allereerst opvalt, is het punt dat Paulus over het Avondmaal spreekt als over het brood dat wij breken. Terwijl hij de term zelf niet gebruikt, begrijpen wij niettemin dat hij op het Avondmaal doelt.

In de tweede plaats treft ons zijn woordgebruik in het brood dat wij breken. Dat komt over als iets wat bij de apostel geregeld aan de orde is; niet als iets exceptioneels (1x per jaar). Door de gebruikte werkwoordsvorm worden wij in dat gevoel bevestigd: Het Grieks kloomen is duratief in het heden, d.w.z. een voortdurende situatie.

Uit de context van het schriftdeel wordt duidelijk dat de apostel argumenten aanvoert om de Korinthische christenen voor afgoderij te behoeden. Het ging in hun geval om het gevaar dat zij aan heidense offermaaltijden zouden deelnemen, daarbij gemeenschap hebbend met een heidens offeraltaar. Dat zou neerkomen op het hebben van gemeenschap met de demonen (vers 20). Vandaar dat hij wijst op etnisch Israël:

Ziet naar het aardse Israël. Hebben zij die van de offers eten niet deel aan het altaar? 

Paulus lijkt te refereren aan het joodse gemeenschapsoffer zoals beschreven in Leviticus 7:11-15. Met welk doel? Omdat er een overeenkomst bestaat tussen christenen die bij het Avondmaal het brood en de wijn gebruiken en de joodse offeraars die een gemeenschapsoffer brachten en ook zelf van het vlees daarvan aten. In beide gevallen geldt dat men met YHWH God deel heeft aan het altaar (of: aan de tafel van Jahweh; vers 21). In het kader van het Avondmaal verwijst Paulus niet naar de joodse Paschaviering op 14 Nisan, maar refereert hij aan het gemeenschapsoffer dat door een dankbare Israëliet te allen tijde aan YHWH kon worden aangeboden.        

Geen wonder dus dat de apostel in het volgende hoofdstuk, waarin hij het leerpunt Avondmaal opnieuw aansnijdt, verklaart (11:26): Want zo dikwijls als gij dit brood eet en de beker drinkt, verkondigt  gij de dood van de Heer, totdat hij komt. 

Zo dikwijls als heeft weer diezelfde gevoelswaarde: Wanneer maar ook; telkens als.

In het NT komt hosakis alleen nog in Openbaring 11:6 voor en weer met dezelfde strekking: De Twee getuigen hebben de autoriteit om de aarde te slaan met allerlei plagen, zo dikwijls als zij maar willen. Omdat de activiteiten van die Twee getuigen een periode van 3½ jaar omvatten, komen wij toch niet tot de gevolgtrekking dat zij de aarde maar 3x of hooguit 4x kunnen slaan, of 1x per jaar!

Voor onszelf sprekend, waarbij we de relevante teksten in de Handelingen en de Eerste Korinthebrief, de hoofdstukken 10 en 11, in combinatie met elkaar beschouwen, daarbij nog de nauwe relatie tussen Paulus en Lukas in aanmerking nemend, neigen wij tot de conclusie dat het Avondmaal in de oergemeente geregeld - weliswaar gerelateerd aan een gewone maaltijd - en in latere apostolische tijden periodiek, d.i. ruimschoots meerdere malen per jaar in acht werd genomen.

De betekenis van het Avondmaal voor de christen

Hoewel het bovenstaande geen onbelangrijke kwestie is, zijn wij van mening dat er iets is wat van veel groter gewicht is. Voor een christen die de doop door onderdompeling heeft ondergaan, is het in acht nemen van het Avondmaal - de enige andere uiterlijke ceremonie - eigenlijk een vanzelfsprekende reactie op Jezus’ aansporing: Blijft dit tot een gedachtenis aan mij doen.
Vandaar de vraag: "Hoe reageren wij persoonlijk op Paulus’ opmerking in 1 Korinthiërs 11:26"?
Want zo dikwijls als Gij dit brood eet en deze beker drinkt, blijft Gij de dood van de Heer verkondigen, totdat hij gekomen is

Christenen zijn geroepen om getuigen van Jezus te zijn: Gij zult getuigen van mij zijn…tot de verst verwijderde streek der aarde (Handelingen 1:8).
In het verloop van zijn relaas in het boek Handelingen maakt Lukas duidelijk hoe de apostelen met die opdracht omgingen. Zij getuigden vooral van Jezus’ dood en opstanding. Zie bijvoorbeeld 4:10-12

Jezus Messias, de Nazarener, die jullie aan een paal hingen, die God uit de doden opwekte… Bovendien is er in niemand anders redding, want er is onder de hemel geen andere naam die onder de mensen is gegeven waardoor wij gered moeten worden.

Opvallend is eveneens tot welke conclusie de 11 overgebleven apostelen kwamen toen er een nieuwe, twaalfde apostel moest worden voorgedragen. Volgens Hn 1:21-22 moest die discipel tezamen met hen een getuige worden van Jezus’ opstanding, hetgeen alleen het geval kon zijn als hij steeds tot het gezelschap van Jezus en de discipelen had behoord.

Maar in 1 Korinthiërs 11:26 maakt Paulus duidelijk dat de dood van de Heer ook door een christen wordt verkondigd wanneer hij de gedachtenis aan diens dood in acht neemt bij het Avondmaal, namelijk door van het brood te eten en uit de beker te drinken. In  1Ko 10:16-21 legt hij verder uit dat een christen op die wijze deel heeft aan Gods tafel of altaar, en ook dat hij aldus in gemeenschap leeft met al zijn medechristenen.
De Heer Jezus Messias is nog altijd niet teruggekeerd of wedergekomen. Een vanzelfsprekend gegeven uiteraard, want anders zou het onderhouden van de gedachtenis aan zijn dood immers geëindigd zijn. Juist het feit dat we het Avondmaal kunnen houden, hoe vaak per jaar ook, is een krachtige aanwijzing dat de (weder)komst nog altijd toekomst is.  

Gezien het feit dat de zaak onmiskenbaar zo ligt, moeten wij wel concluderen dat ook "het besluit van het samenstel van dingen" of, zoals andere vertalingen zeggen "de voleinding der eeuw", evenzo nog altijd niet is aangebroken. Zij die (nog) binnen het WTG verblijven zijn echter vertrouwd gemaakt met het tegenovergestelde. Wij zouden al sinds 1914 in het besluit van het samenstel van dingen leven en bijgevolg zou de christelijke roeping geëindigd zijn en zouden nu de "andere schapen" - volgens het WTG personen met een bestemming voor de aarde - bijeengebracht worden.

Wij kunnen uiteraard vrij gemakkelijk inzien dat, wanneer het ene niet deugt het andere, n.l. de daarmee samenhangende opvatting dat de Gemeente voltallig is en er nu sprake zou zijn van een andere roeping, eveneens onhoudbaar is. Voor allen die onderscheiden dat 1914 en alles wat daarmee bij het WTG samengaat, niet te handhaven is, dient zich derhalve een dilemma aan. Als de situatie binnen het Christendom sinds de 1e eeuw niet veranderd is, impliceert een en ander dat er ook in de wijze waarop Jezus als Hoofd van de Gemeente de zaken leidt, geen wezenlijke verandering is opgetreden. De opvatting bijvoorbeeld dat er, naast de Gemeente, nog een geheel andere klasse van 'christenen' verschenen zou zijn, een groep voor wie de doop een andere betekenis zou hebben dan voor de leden der Gemeente, kan dan moeilijk overeind gehouden worden.
Niettemin hebben miljoenen binnen het WTG zich dermate door die niet Schriftuurlijk te verdedigen leer laten beïnvloeden dat zij gingen geloven dat zij bij het Avondmaal nog slechts toeschouwers konden zijn in plaats van deelnemers. Waar in de Schrift is dat idee terug te vinden? Met gebruikmaking van de gezonde leer (Titus 2:1) lijkt een en ander ons moeilijk aantoonbaar. Een andere voor de hand liggende vraag is dan vervolgens: Hoe moet men dus in deze tijd reageren op Jezus’ gebod: Blijft dit tot een gedachtenis aan mij doen.

Naar wij hopen hebben wij met bovenstaande uiteenzetting in verband met deze bijbelse viering – de enige die ware christenen volgens Christus’ gebod in acht dienen te nemen – voldoende helderheid verschaft.
Naast de onderdompeling tijdens de waterdoop waarmee voor de christen een nieuw leven volgens de geest aanvangt (Romeinen 6:3-11), wordt door de geregelde viering van het Avondmaal die nieuwe manier van leven voortdurend gevoed en de gemeenschapszin onder christenen onderhouden. En zo dikwijls wij dit doen, wellicht in samenhang met een gewone maaltijd, leven we op een bewuste wijze naar Jezus' wederkomst toe, "totdat hij gekomen is".

Hoe? Bijvoorbeeld door thans met gelijkgestemden in iemands huis samen te komen, precies zoals ook in de Eerste eeuw plaats vond (1Ko 16:19). Dat kan dan een gelegenheid zijn om niet alleen elkaar geestelijk tot steun te zijn, maar ook om periodiek met elkaar "brood te breken" tijdens een agape van eigen ontwerp.

-.-.-.-